شب قدر
حرف اول :
می دانیم که شبهایی زیبا و ارزشمند پیش روی ماست ، چون به ما گفته اند . . .
و نمی دانیم که آیا شب قدر دیگری در زندگانیمان رقم خواهد خورد یا نه ...؟
و می دانیم که گناهکار و خاطی و با دستانی خالی به درگاهش آمده ایم .
و نمی دانیم که ثانیه ها و ساعات و روزهایمان از این شب قدر تا شب قدری در رمضانی دیگر چگونه سپری خواهد شد .
و می دانیم که ضعیفیم و ناتوان . . . بی پناهیم و سرگردان . . . و نادمیم و پشیمان .
امام سجاد(ع) مان می فرمایند :
ای مولای من! چون به گناهانم مینگرم نالهام بلند میشود و چون به گذشت تو نظر میکنم امیدوار میشوم .
پس من و ( ما ) چون اماممان ، امید به سوی او می آوریم . معصومین و بندگان خالص درگاهش را واسطه قرار می دهیم ، دست به دعا بر می داریم و در این شبها ، خیر و برکت و رحمت را از این رمضان تا رمضانی دیگر و تا رمضان هایی دیگر برای همه رمضانیان می خواهیم .
برای آنکه بهترین اندوخته را از این شب ها داشته باشیم ، باید دعا و دعا گفتن را بهتر بشناسیم :
انسانها در دوران زندگاني خود همواره با دعا و نيايش مأنوس و رفيق بوده اند.
نياز بشر به دعا آنچنان گسترده است كه اختصاص به مؤمنان نداشته و در طول تاريخ، كافران نيز به دعا و نيايش رو آورده‌اند؛ لكن آنان به جاي اعتقاد به خداي يگانه و جستجوي رفع حاجت از او، به غير او رو آوردند. اسلام به بشريت دعا کردن را آموخت و او را از اين انحراف بازداشت و آنان را در مسير صحيح و شايسته هدايت كرد.
دعا به معناي خواستن و طلبيدن است.
اصطلاحاً : دعا همان ميل و توجه به سوي خدا است و به وسيلة آن موجودي از خداوند چيزي را درخواست مي‌كند.
دليل اصلي رو آوردن به دعا و راز و نياز با معبود توانا همانا (نيازهاي مادي و معنوي انسان) است. از آنجايي كه آگاهي ما و توانايي‌هاي ما بسيار كمتر از نيازهاست، لذا نياز به دعا و خواستن از تواناي بي منتها امري ضروري است. مولايمان مي‌فرمايد:
آن كس كه به شدت گرفتار دردي است نيازش به دعا بيشتر از تندرستي كه از بلا در امان است نمي‌باشد.
در قرآن كريم، به اهميت و مطلوبيت نيايش توجه ويژه شده است و در مورد دعا كردن سفارش و توصيه‌هاي مؤكد انجام گرفته است.
- هنگاميكه بندگان من، از تو دربارة من سؤال كنند، (بگو) من نزديكم! دعاي دعا كننده را، به هنگامي كه مرا مي‌خواند، پاسخ مي‌گويم!....
- پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانيد تا (دعاي) شما را بپذيرم! كساني كه از عبادت من تكبر مي‌ورزند به زودي با ذلت وارد دوزخ مي‌‌شوند!
اين آيات كه امر به دعا مي‌كند، همه نشان دهندة اهميت دعاست.
در روايات و احادیث نيز به اهميت و فضيلت دعا توجه ويژه شده است:
از رسول گرامي(ص) نقل شده است: دعا مغز عبادت است
اميرالمؤمنين، از رسول گرامي(ص) نقل فرموده: دعا اسلحه و ابزار مؤمن و پايه دين و نور آسمان و زمين است.
همچنين امام باقر(ع) فرموده است: در نزد خداوند هيچ چيز بهتر از اين نيست كه از او سؤال شود و از آنچه نزد او است درخواست گردد.
دعا همچون ساير عبادات، آداب و شرايط ويژه دارد كه در صورت انجام و رعايت آنها، نتايج بهتر و مطلوب‌تري به دست مي‌آيد. در اينجا به برخي از آن آداب و شرايط اشاره مي‌كنيم:
ايمان به عظمت و قدرت خداوند
دعا كننده بايد با تمام وجود متوجه قدرت خداوند باشد و باور راسخ داشته باشد كه او قادر و توانا بر همة ممكنات است و از غير او دل كنده و اميدي به ديگران نداشته باشد. در قرآن كريم مي‌خوانيم: و هر كس به خدا توكل كند، امرش را كفايت مي‌كند.
دعا آنگاه به اجابت مي‌رسد كه همراه با ايمان باشد. «
توجه قلبي
دعا كننده بايد با توجه كامل و از دل و جان خداوند را بخواند و خواستة خود را در ميان بگذارد. دعا و درخواست بايد خالصانه باشد.
امام علي(ع) مي‌فرمايد: خداوند بزرگ، دعاي دلي را كه غافل و مشغول باشد نمي‌پذيرد.
اجابت دعا بستگي به حالت دعا كننده دارد و چنانچه با قلب نوراني و توجه كامل نباشد، احتمال قبولي كاهش مي‌يابد.
شناختن خير و شر
دعا كننده بايد راه نجات را از راه هلاكت بشناسد تا از خداوند امري را كه موجب هلاكت اوست؛ در حالي كه او مي‌پندارد، به نفع و به صلاح اوست طلب نكند. چنانكه خداوند مي‌فرمايد:
انسان (بر اثر شتاب زدگي)، بدي‌ها را طلب مي‌كند آن گونه كه نيكي‌ها را مي‌طلبد و انسان، هميشه عجول بوده استو نمي‌داند آنچه را از خداوند مي‌خواهد، براي او شر است نه خير.[
يكي از شرايط دعا، شناختن امر خير از غير او است و چنانچه، اين شرط مراعات نشود، دعا مستجاب نخواهد شد و از آنجايي كه خداوند ارحم الراحمين هست، امر «شر» را نيز براي او اجابت نخواهد كرد و اگر خواسته‌اي از خدا داشته باشيم و خير و شر آن را ندانيم، بايد از خدا بخواهيم كه هر طور خير و مصلحت ما مي‌داند، عمل كند.
مشروع بودن خواسته
بايد فكر و تأمل كنيم كه آنچه را از خداوند مي‌خواهيم، مشروع باشد و نيز پس از مشروع بودن خواسته، بايد براي کار مشروع و درست خواسته شود. مثلا چنانچه، كسي از خداوند درآمد و روزی زیاد بخواهد تا در كارهاي آن را خلاف مصرف كند، اجابت نخواهد شد.
رعايت زمان دعا
هرچند درهاي رحمت الهي، همواره به طرف بندگاني كه صادقانه و خاشعانه او را مي‌خوانند، باز است و خداوند به آنها وعدة پاسخ داده است، اما امامان معصوم(ع) به برخي از زمان‌ها، عنايت بيشتري دارند و احتمال استجابت را در اين مواقع خاص، بيشتر دانسته‌اند. اين زمان‌هاي خاص از قرار ذيل است:
الف) در طول سال، روز عرفه مناسب‌ترين روز براي دعاست.
چنانكه در روايت آمده است خداوند، در آن روز به ملائكه دستور مي‌دهد كه بندگاني كه از اطراف جهان براي بندگي و اطاعت من آمده‌اند، خواست و حاجت آنان چيست؟ ملائكه جواب مي‌دهند: خواسته و حاجت آنان نيست جز آمرزش گناهان. خداوند مي‌فرمايد: شما شاهد باشيد كه گناهان بندگانم را بخشيدم؛
ب) در ميان ماه‌ها، ماه مبارك رمضان و مخصوصاً در شب قدر .
ج) در ميان روزهاي هفته، روز جمعه
امام باقر(ع) مي‌فرمايد:
«خداوند بزرگ در هر شب جمعه از اول تا آخر شب از بلنداي عرش ندا مي‌دهد كه آيا بنده مؤمني نيست كه امشب مرا براي دين و دنياي خود بخواند، تا او را اجابت كنم، آيا بنده مؤمني نيست كه تا پيش از طلوع فجر، خواهان توبه شود، تا توبة او را بپذيرم.
د: در ساعت‌هاي شب، آخر شب مناسب‌ترين زمان است .
از پيامبر گرامي اسلام(ص) نقل شده است: «... خداوند متعال در هر شب يك سوم مانده به پايان شب، ملكي را به آسمان زمين مي‌فرستد... . تا ندا كند آيا سائل وجود دارد تا حاجتش برآورده شود.، يا توبه كننده وجود دارد تا توبه او قبول و مورد غفران حق واقع شود.
تأثير مكان در اجابت دعا
جاي دعا كردن نيز در چگونگي اجابت دعا نقش دارد – هر چند در هر مكان خدا را بخوانيم، او حاضر است – لكن اسلام براي برخي مكان‌ها مقام ويژه قايل شده است. مكان هرچه مقدس‌تر باشد، دعا به اجابت نزديك‌تر است؛ مانند مكه معظمه، مدينه منوره، مشاهد مشرفه امامان(ع) به خصوص مرقد شريف حضرت امام حسين(ع) و مساجد.
اجابت دعا شرايط ويژه مي‌طلبد و چنانچه دعا كننده شرايط را رعايت نكند، ممكن است، دعا و نيايش او پذيرفته نشود . قبل از دعا کردن نیز به شرایط زیر باید توجه داشت :
یقین به اجابت دعا
پیامبر اکرم میفرمایند: خدا را با یقین به اجابت دعا، بخوانید .
هیچ دعایی بدون پاداش نخواهد بود، لذا دعا کننده همواره یقین به اجابت دارد . امام سجاد علیه السلام در دعای ابوحمزه میگوید: خدایا راههای درخواست از تو را هموار میبینم و چشمههای امید به سوی تو را سرشار و یاری جستن به فضل تو را برای هر که امیدوار باشد روا و درهای دعا به آستانت را برای فریادکنندگان باز میبینم و میدانم که تو برای امیدواران اجابت کنندهای . در شان تو نیست که به سؤال (دعا) امر کنی و از اجابت منع کنی .»
و خداوند متعال در حدیث قدسی میفرماید:
من طبق گمان بندهام با او عمل میکنم، پس باید همواره به من خوش گمان باشد .
ترک محرمات ( گناهان )
کسی که از آقای خود چیزی میخواهد و محتاج اوست، سعی میکند کاری را که مورد رضایت او نیست انجام ندهد . اگر از خدا چیزی میخواهیم و انتظار اجابت داریم، باید به عهد خود نسبتبه خداوند وفادار باشیم و اوامر او را رعایت کنیم .
رعایت حق مردم
امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس میخواهد دعایش مستجاب شود، باید حق الناس را از سرمایهاش جدا کند . بدرستی که کسی که حق الناس به عهدهاش باشد دعایش به سوی خدا بالا نمیرود .»
اینگونه دعا کنیم :
- شروع با «بسم الله»
- حمد و ثنای خداوند
- صلوات
- اقرار به گناه
امام علی میفرماید: هرگاه از خداوند چیزی خواستی با صلوات بر پیامبر شروع کن و سپس حاجت خود را بخواه، به درستی که خداوند شانش بالاتر از این است که از دو چیزی که از او خواسته میشود یکی را اجابت کند و دیگری را اجابت نکند .»
و امام صادق علیه السلام فرمود:
دعا پیوسته در پرده است تا بر محمد و آل محمد درود فرستاده شود .»
و نیز آن حضرت فرمود: همانا [هنگام دعا] اول مدح (بیان صفات خداوند)، بعد ستایش خداوند (اعتراف به نعمت و شکر او ) و بعد اعتراف به گناه و سپس درخواست حاجت است .»
- نام بردن حاجت
امام صادق فرموده اند :
خداوند تبارک و تعالی خواسته بنده را - آنگاه که او را میخواند - میداند، اما دوست دارد خواستهها به درگاهش شرح داده شود، پس هرگاه دعا کردی حاجتخود را ذکر کن .
- دعای پنهانی
- دعا برای همه
پیامبر اکرم می فرمایند : هرگاه یکی از شما خواست دعا کند باید عمومی دعا کند، زیرا که آن برای دعا واجبتر است .»
- واسطه قرار دادن پیامبر و اهل بیت علیهم السلام
- اصرار در دعا
- ختم دعا به قول «ما شاءالله لاقوة الا بالله»
******
موانع اجابت دعا : همان طور كه عواملي موجب تسريع اجابت دعا مي‌شود، عللي نيز وجود دارد كه مانع اجابت دعا مي‌گردد، كه به برخي از آنها اشاره مي‌شود:
الف) گناه : گناه، دشمن ديرينة انسان و دور كنندة او از نعمت‌هاي الهي و مانع بزرگ در مسير كمال او به شمار مي‌رود. دعاي فرد گنهكار به اجابت نمي‌رسد و ناله‌هايش شنونده‌اي ندارد. امام باقر(ع) مي‌فرمايد:
انسان گاهي حاجتي دارد و از خدا طلب مي‌كند و خداوند ضمن قبول آن، انجامش را به وقت مناسبي وامي‌گذارد، ولي بنده در اين مدت مرتكب گناه مي‌شود. خداوند به مأمور اجابت دعا امر مي‌كند: خواسته‌اش را اجابت نكن و او را از اين لطف محروم نما كه خشم ما را برانگيخت و شايستة بي اعتنايي است .
ب) تقاضاي امر محال و يا غير جايز : اجابت دعا از جانب خداوند در صورتي است كه آنچه از خدا خواسته‌ايم شدني و ممكن باشد و در عين حال نامشروع نباشد.
ج) مخالفت با مصلحت فرد : در توانايي خداوند در انجام خواستة بندگان، جاي شك نيست؛ ولي گاهي بنده، چيزي را مي‌خواهد كه به مصلحت او نيست، در حالي كه خود نمي‌داند و خداوند كه به همة جوانب زندگي‌اش آگاه است، به دليل لطفي كه به بندگانش دارد، آن دعا را مستجاب نمي‌كند:
چه بسا چيزي بر شما ناگوار و ناخوشايند باشد، در حالي كه خير و صلاح شما در آن است و همچنين شايد چيزي را دوست بداريد كه ضرر شما در آن باشد و خدا آگاه است و شما بي‌خبريد .
د) مهيا نبودن شرايط و زمان اجابت
مناسب نبودن زمان و شرايط از جمله موانع اجابت دعاست. چه بسا شخص دعا كننده، گمان كند كه خواسته‌اش رد شده و نا اميد گردد، در حالي كه نبايد قطع اميد كند، امام صادق(ع) مي‌فرمايد: مؤمن دعا مي‌كند و خداوند اجابت آن را تا روز جمعه به تأخير مي‌اندازد.
*******
آثار تربيتي دعا
دعا؛ خداشناسي، اعتماد به نفس، تقويت اراده و آرامش به انسان مي‌بخشد و يأس و نوميدي را از او دور كرده و وي را فردي بلند همت، تلاشگر، هوشمند و اميدوار مي‌سازد. اينك به برخي آثار تربيتي آن اشاره مي‌كنيم:
1. دعا سبب آرامش قلب و تسكين دهندة دل‌هاست.
الا بذكر الله تطمئن القلوب
2. دفع بلاهاي دنيوي و معنوي؛ اميرالمؤمنين(ع) مي‌فرمايند:
امواج بلا را با دعا از خود برانيد.
2. راه‌يابي به گنجينه‌ها و نعمت‌هاي الهي؛ اميرالمؤمنين(ع) مي‌فرمايند:
خداوند كليدهاي گنجينه‌هاي خود را در دست تو قرار داده كه به تو اجازه دعا كردن داد، پس هر گاه اراده كردي مي‌تواني با دعا، درهاي نعمت خدا را بگشايي.
4. دعا از مصاديق روشن اعتماد به نفس، بي نيازي از غير خدا و تقويت بينش يگانه پرستي است و دعاهاي شريف جوشن كبير و افتتاح داراي چنين ويژگي‌هايي است.
5. برخي از دعاها باعث تحكيم باور به نبوت، امامت، لزوم رهبري معصومين(ع) و ايجاد اميد در جامعه بشري است و مژدة حكومت عدل و صلح و صفا را به جهانيان مي‌دهد. دعاي ندبه از چنين ويژگي و تأثيري برخوردار است.
6. دعا موجب پشيماني از نافرماني‌ها و وسيلة شرمندگي در درون دعا كننده است؛ زيرا هرچه انسان با خداي خويش بيشتر انس و الفت گيرد و به او نزديك شود، بيشتر مي‌كوشد كه به وظايف بندگي و پيروي از فرمان‌هاي او گردن نهد و رفتاري بر خلاف رضاي او انجام دهد.
در نتيجه، دعا و كوشش و تلاش دو بالي است براي پرواز انسان به سمت كمال و كاميابي دين و دنيا و اين دو، هماهنگ و همدوش وسيلة رسيدن انسان به تعالي و ترقي است. پروردگار ما گفته است:
مرا بخوانيد تا دعاي شما را بپذيرم
کلام آخر
شنیده ام که معصوم فرموده اند :
شاید دعای شما در حق خودتان مستجاب نگردد چون شرایط آن را مهیا ننموده اید ، لیکن دعای برادر دینی شما درباره شما مسجاب خواهد شد . . . چون او در نزد پروردگار خویش از خود گذشته و به دیگری دعا نموده . خداوند به این خیر مباهات می کند و آن دعایی را که از زبان شما اجابت نشده به این وسیله مستجاب خواهد نمود .
در این شبها به یاد هم باشیم و برای هم دعا کنیم . . . که او مهربانترین است .
التماس دعا – یک آشنا
| 